Η Τήνος, το νησί της Τέχνης και του Πολιτισμού στο κέντρο του Αιγαίου, το νησί του Αιόλου, τόπος συνάντησης της Ανατολής με τη Δύση, υπαίθριο μουσείο μαρμαρογλυπτικής, χειροποίητο νησί όπως το αποκαλούσε ο Κ. Καστοριάδης, αποτελεί το μεγαλύτερο κέντρο μαρμαρογλυπτικής στη νεότερη Ελλάδα, με πολλά εργαστήρια μαρμαρογλυπτών αλλά και εικαστικών. Ένα νησί που η ιστορία του είναι συνυφασμένη με την γλυπτική.
Η προσφορά της Τήνου είναι μεγάλη στις εικαστικές τέχνες. Η Τήνος γεννά τους μεγαλύτερους γλύπτες της Νεοελληνικής Τέχνης του 19ου αιώνα και αποτελεί σημείο αναφοράς στην παγκόσμια γλυπτική. Έτσι το 2015 ήρθε η αναγνώριση καθώς εγγράφεται η τηνιακή μαρμαροτεχνία στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO.
Σπουδαίοι καλλιτέχνες της Νεοελληνικής Τέχνης με καταγωγή από την Τήνο είναι ο Γιαννούλης Χαλεπάς, ο Δημήτριος Φιλιππότης, οι αδελφοί Βιτάλη, οι αδελφοί Φυτάλη, Αντώνιος και Λάζαρος Σώχος, ο Γιάννης Βούλγαρης, ο Λουκάς Δούκας, ο Λάζαρος Λαμέρας αλλά και σπουδαίοι ζωγράφοι όπως ο Νικόλαος Γύζης , ο Νικηφόρος Λύτρας, έργα των οποίων υπάρχουν σε πολλές ιδιωτικές συλλογές, μουσειακούς χώρους αλλά και δημόσιους όπως στο Α Νεκροταφείο Αθηνών, Ζάππειο, Εθνικό κήπο κ.α.
Άραγε πόσο αληθινός είναι ο μύθος που μας λέει ότι ο γλύπτης Φειδίας , εξόριστος προς την Δήλο, ναυαγεί στην Τήνο και διδάσκει την τέχνη της μαρμαρογλυπτικής; Τι είναι εκείνο που συντέλεσε ώστε να βρεθούν τόσοι πολλοί καλλιτέχνες σε ένα τόσο μικρό τόπο; ο αέρας; το φως; και τα δύο αυτά στοιχεία συντελούν στον πολιτισμό στις Κυκλάδες. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα στην Τήνο πίστη και τέχνη συνυπάρχουν, καθώς το θρησκευτικό κέντρο μεταφέρεται από το Ναό του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης στα Κιόνια και τη Δήλο στο Ναό της Ευαγγελίστριας.
Στο νησί ξεδιπλώνεται στα μάτια μας η υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά του, μέσα από ένα απλό περίπατο στα χωριά με την σπουδαία αρχιτεκτονική, τα ξωκλήσια, τα τέμπλα, τα καμπαναριά, τα δεσποτικά, τα προσκυνητάρια, τα νεκροταφεία, τους φεγγίτες, τα υπέρθυρα, τα λατομεία (με το πράσινο μάρμαρο, το λευκό της Βαθύς, και το γκρι της Τήνου), τους περιστεριώνες (αρχιτεκτονικά κεντήματα του τηνιακού τοπίου), τους ανεμόμυλους (οι περισσότεροι ερειπωμένοι στις μέρες μας ως «μνημεία πληγωμένα» που σβήνουν στο χρόνο), τους χώρους μουσείων, τον ήχο του μαντρακά. Όλα δείχνουν ότι η καλλιτεχνική παράδοση και συνέχεια είναι παντού.
Εκτός από την μαρμαρογλυπτική αναπτύσσεται και η λαϊκή τέχνη (όπως η καλαθοπλεκτική στο χωριό Βωλάξ, η κεραμική στο χωριό Αετοφωλιά, η υφαντική). Ανώνυμοι μάστορες και καλλιτέχνες ασχολούνται με την ξυλογλυπτική, αγιογράφοι δημιουργούν σπουδαίες τοιχογραφίες σε εκκλησίες εντός και εκτός Τήνου, καλλιτέχνες δημιουργούν εξαιρετικές ψηφιδωτές αυλές σε εκκλησίες και νεοκλασικά σπίτια. Υπήρξαν καλλιτέχνες που δεν υπέγραφαν ονομαστικά τα έργα τους, αλλά υπέγραφαν ως «Τήνιος εποίει» γιατί τους ενδιέφερε κυρίως ο τόπος καταγωγής τους
Στην ενδοχώρα το βασικό χαρακτηριστικό της είναι τα αναρίθμητα «σκαλιά». Από τα αρχαία χρόνια ντόπιοι τεχνίτες δημιούργησαν εντυπωσιακές λιθόκτιστες αναβαθμίδες σε όλη την έκταση του νησιού, για να μπορούν να καλλιεργούν το έδαφος προστατεύοντάς το από τις καιρικές συνθήκες (βροχή, αέρας). Καθώς ξεδιπλώνονται προδίδονται οι εναλλαγές, το παιχνίδι του φωτός και της σκιάς πάνω στο τηνιακό τοπίο, στα λιθόκτιστα κελιά, στα ξωκλήσια, στους περιστεριώνες (διώροφα κτίσματα), στους ανεμόμυλους, στα αλώνια. Πρόκειται για λωρίδες γης που οριοθετούνται από ξερολιθιές και μονοπάτια και οδηγούν σε λατομεία, γραφικά χωριά με εντυπωσιακούς γεωλογικούς σχηματισμούς, με σπουδαία αρχιτεκτονική, φυσικά αξιοθέατα που σε αφήνουν να τα ανακαλύψεις εικόνες αυθεντικές.
Επιπλέον εκτός από το πλήθος λαογραφικών μουσείων σε χωριά της Τήνου, λειτουργούν σπουδαίοι μουσειακοί χώροι αλλά και καλλιτεχνικές συνθήκες με εξαιρετικό αρχαιολογικό, εικαστικό, σύγχρονο ενδιαφέρον, όπως:
- Το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού με μόνιμες εκθέσεις (αίθουσα Γιαννούλη Χαλεπά, χώρος σύγχρονων καλλιτεχνών) αλλά και περιοδικές εκθέσεις καθώς και χώροι συνεδρίων.
- Το Αρχαιολογικό Μουσείο (ευρήματα από το Ναό του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης στα Κιόνια αλλά και από το ενετικό κάστρο Εξωμβούργου.
- Οι Εκθέσεις του Π.Ι.Ι.Ε.Τ. (Κειμηλίων και Εικόνων, Τηνίων Καλλιτεχνών, Πινακοθήκη Παπαδόπουλου, Α. Σώχου).
- Μουσείο Μαρμαροτεχνίας της Τράπεζας Πειραιώς στον Πύργο της Τήνου.
- Μουσείο Γιαννούλη Χαλεπά και μουσείο καλλιτεχνών στον Πύργο της Τήνου.
- Μουσείο Κώστα Τσόκλη, Κάμπος Τήνου.
- Μουσειακός Χώρος στα Λουτρά (Σχολή Ουρσουλινών, Μονή Ιησουϊτών).
- Το Μουσείο της Καθολικής Αρχιεπισκοπής στην Ξινάρα.
- Το Μουσείο Γελοιογραφίας στο Φαλατάδο.
Σήμερα καλλιτέχνες σε όλο τον κόσμο , με κοινή αφετηρία την καταγωγή τους από την Τήνο, ή τη φοίτησή τους στην Προπαρασκευαστική Σχολή Καλών Τεχνών Πανόρμου Τήνου ή στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών εκπροσωπούν διαφορετικές γενιές και προσεγγίζουν διαφορετικά τις εικαστικές εστίες ενδιαφέροντος όπως γλυπτική, ζωγραφική, χαρακτική, υφαντική, φωτογραφία, video art, installations, νέα μέσα. Έτσι εναλλάσσονται τέχνες, αναπτύσσονται δεσμοί επικοινωνίας, σύσφιγξη δεσμών και ανταλλαγή καλλιτεχνικών απόψεων μεταξύ των καλλιτεχνών.
